W kulturze Zachodu przyjęto różne sposoby pisowni nazwy starojapońskiej sztuki walki Ju-Jitsu. Najciekawsze z nich to: dżiu-dżicu (można ją znaleźć w pierwszej polskiej pracy na temat Ju-Jitsu wydanej w Warszawie w 1909 roku pt. „Dżiu-dżicu, czyli źródło zdrowia, siły i zręczności” autorstwa Zygmunta Kłośnika), jiu-jitsu (tak piszą m.in. niemieccy mistrzowie sztuki Erich Rahn, Lothar Sieber oraz nestor polskiego Ju-Jitsu – Krzysztof Kondratowicz) – i jest to starojapońska pisownia, nieczęsto, jednak nadal używana; ju-jutsu (między innymi w publikacjach Andrzeja Trepte i Janusza Pawluka, osób niezwykle zasłużonych dla rozwoju polskiego Ju-Jitsu i sportu walki powstałego na jego podstawie – judo) – archaiczna odmiana Ju-Jitsu; oraz najbardziej znana i rozpowszechniona – ju-jitsu (częściej pisana wielkimi literami – jak wyżej zresztą – dla podkreślenia wagi i dużej wartości sztuki dla osób o niej piszących; spotykana między innymi w opracowaniach Roberta Clarka, międzynarodowego koordynatora Światowej Federacji Ju-Jitsu)[1]. W dalszych rozważaniach dla porządku pojęciowego nazwa opisywanej sztuki walki w takiej właśnie formie będzie występowała.

Etymologicznie pierwszą część zapisu – japoński termin ju (albo w innej transkrypcji yawara) tłumaczy się jako: łagodny, umiarkowany, rozsądny, przemyślany, subtelny. W innym sensie znaczy tyle co: ustępujący, zręczny, elastyczny, giętki, miękki[2]. Jak podaje Krzysztof Kondratowicz (nestor polskiego Ju-Jitsu, jeden z pierwszych propagatorów i główny teoretyk tej sztuki walki) – w swojej książce pt. „Jiu-Jitsu – Sztuka walki obronnej”, uznawanej i szanowanej przez starszych adeptów Ju-Jitsu prawie na równi z Biblią (określenie „biała biblia Kondratowicza”):

„ideogram, czyli znak graficzny ju wyraża pojęcie «naginania się», a więc tego «kto przystosowuje się», umie przystosować się do przeciwnika w walce z nim oraz tego «kto nie stawia oporu»”; ju oznacza także dobrotliwość, skłonność do ugody (ustępstw) oraz misterność, precyzyjność, delikatność i ar­tyzm[3].

Drugą część zapisu – jitsu przekłada się na „coś rzeczywistego, prawdziwego”. Bliżej (i dosłowniej) jitsu rozumie się jako sztukę, technikę, sposób lub środek, metodę z długą tradycją oraz zręczność i umiejętność. Jitsu to także uczenie się czegoś lub nauczanie zgodnie z tradycją[4]. W tym sensie termin jitsu oznacza tyle co droga (jap. do). Do oznacza drogę ustawicznego rozwoju, samodoskonalenia, „autowychowania” oraz wszechstronnego rozwoju pod każdym względem. Jest dążeniem do perfekcji i harmonii ciała, ducha i umysłu. „Droga” to koncepcja moralna, według której jednostka dąży do osiągnięcia szczęścia i utrzymania pokoju w społeczeństwie. Jitsu można także określić mianem talentu, kunsztu, działa­nia będącego wyrazem zręczności, biegłości w wykonywaniu pewnych czynności, opanowania czegoś do perfekcji. Jest także „szeroko rozumianą doskonałością zarówno pod względem technicznym i fizycz­nym, jak też duchowym, umysłowym i cech charakteru”[5].

Reasumując powyższe dociekania przechodzimy do wstępnej próby zdefiniowania pojęcia Ju-Jitsu. Dość często sformułowanie owe tłumaczy się jako „łagodną sztukę”, „sztukę łagodności”, „sztukę giętkości”, albo „łagodną misterną sztukę walki”, co wynika z prostej interpretacji znaków, wchodzących w skład tegoż pojęcia (japońskiego zapisu graficznego – ideogramu, którego przedstawienie poniżej).

Powyższa definicja nie jest to jednakże w pełni zadowalająca i oddającą całą gamę znaczeń zawartych w terminie. Otóż by dokładniej zrozumieć sens definicji potrzeba dokładniejszej analizy, bowiem nazwy japońskie (jak i cała kultura Japonii i szerzej – Dalekiego Wschodu) nie podlegają dosłowności i skłonności do upraszczania, cech tak bliskich kulturze Zachodu przełomu wieków. Opisując termin Ju-Jitsu nie można zapomnieć o kontekście historycznym sztuki, jej genezie i dróg rozwoju. Należy pamiętać, że pewne główne cechy wiązane z Ju-Jitsu, istniały na długo (nawet kilka tysięcy lat wcześniej) przed wspomnianą nazwą, a samo słowo Ju-Jitsu weszło do użycia prawdopodobnie dopiero w XVII wieku[6].

Geneza powstania wielu nazw sztuk walki, w tym także Ju-Jitsu nastręcza wielu problemów, bowiem ilu teoretyków, tyle też teorii. Problem pogłębia fakt, że większość informacji na temat sztuk walki na początku ich kształtowania przenoszonych było drogą ustną, wobec czego z biegiem czasu większość informacji traciło charakter faktów rzeczywistych a obrastało w mity i tworzone bez opamiętania legendy.

O Ju-Jitsu mówiło się już w starożytności. Jedna z teorii głosi, iż ideogram ju został zaczerpnięty prawdopodobnie ze starego chińskiego traktatu wojskowego pt. „San Lue” (w transkrypcji japońskiej – „San Ryaku”), datowanego na lata 722-481 r. p.n.e. Zdanie, z którego powyższy pogląd można wywnioskować brzmi: „ju yoku sei go” czyli „miękkie dobrze włada twardym”. Stąd wziął się rozpowszechniony pogląd, że chcąc pokonać silniejszego, słabszy nie powinien mu stawiać oporu. W odniesieniu do walki wręcz, przyjęto założenie, że słabszy musi ustąpić, dać się popchnąć albo pociągnąć, aby zniwelować przewagę przeciwnika. Dodatkowo, wspomniane „współdziałanie” powodowało, że przeciwnik tracił równowagę[7].

Pełna nazwa pojawiła się dopiero w pierwszej połowie XVII, o czym była już mowa wyżej. Mgliście mówi się o roku 1630 w odniesieniu do powstania stylu walki będącego pierwowzorem Ju-Jitsu i samej jej nazwy – yawara, o której wypowiadał się mistrz Sekiguchi Ujimune Jushin, twórca szkoły nazywanej jego imieniem Sekiguchi-Ryu.

Definiując termin Ju-Jitsu nie można zapomnieć również o specyficznym systemie wartości, etyce obowiązującej w jej ramach. Aksjologia Ju-Jitsu przekazywana przez mistrzów, trenerów i instruktorów współistnieje bardzo mocno z ćwiczeniami fizycznymi i technikami walki doskonalonymi na treningach; odciska na nich głębokie piętno.

Dla przykładu – bez uchwycenia wspomnianych wyżej kontekstów nie zaistnieje możliwość zrozumienia swoistego paradoksu Ju-Jitsu, o którym mówi Peter Lewis
w swoim leksykonie pt. „Sztuki Walki Wschodu”: „jitsu oznacza sztukę, umiejętność,
a ju oznacza łagodny, delikatny lub miękki. W wolnym tłumaczeniu Ju-Jitsu oznacza więc «łagodną sztukę». Chociaż można się dziwić nazwie, widząc jak wyszkolony, ważący nieco ponad sto dwadzieścia funtów adept z Japonii rzuca dobrze zbudowanymi ludźmi jak szmacianymi lalkami”[8].

Na końcu owych ściśle językowych rozważań, otwierając niejako drogę do przemyśleń dalszych i dalszych prób dodefiniowania terminu Ju-Jitsu w kolejnych artykułach na naszej stronie; można z całą pewnością stwierdzić, że nazwa Ju-Jitsu stanowi oryginalny konglomerat dosłowności językowej, ale również, a może przede wszystkim – historycznych, etycznych, czy filozoficznych oraz związanych z szeroko pojętą kulturą fizyczną znaczeń.

_{Autor: sensei Adam Borkowski (3 DAN Ju-Jitsu), SAMURAJ Konin}